Obozy koncentracyjne swoją genealogię wywodzą z lat wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych. Obie strony konfliktu Północ i Południe tworzyły dla jeńców obozy. Z powodu wysokiej śmiertelności nazywano je pierwszymi obozami zagłady. Później metodę tą zaadaptowano w latach 1895 – 1898, kiedy to hiszpański generał-gubernator Kuby, Weylery Nicolau, wykorzystał je dla sterroryzowania powstańców. Zebrał on i zamknął w utworzonych naprędce „obozach koncentracyjnych” ok. 400 tys. starców, kobiet i dzieci spośród nie walczącej ludności.

Później ten sam środek terroru wykorzystał brytyjski lord Kitchener. Zamknął on w ok. 20 obozach rodziny walczących Burów w Południowej Afryce. Społeczeństwo brytyjskie potępiło tą metodę jako barbarzyńską. Przyczyną była wysoka śmiertelność w obozach.(Zob. Kaiński A.J., Hitlerowskie obozy koncentracyjne i ośrodki masowej zagłady w polityce imperializmu niemieckiego, Poznań 1964, s. 24-25.) Po rewolucjach w Rosji zaczęto tworzyć system łagrów, osławiony w książce Aleksandra Sołżenicyna Archipelag GUŁag. Jako jego zalążek uznawany jest obóz pracy dla osób podejrzanych politycznie założony w 1923 roku na Wyspach Sołowieckich. Z czasem system obozów pracy rozrósł się do ogromnych rozmiarów. Największą liczbę więźniów osiągnięto w roku 1950 – 2,6 miliona. Szacuje się, że w łagrach zginęło 42 milionów ludzi.(Conquest Robert, Wielki terror, Wydawnictwo Michał Urbański, Warszawa 1997, s. 320 i dalsze)

Anne Appelbaum autorka słynnej książki „Gułag” w jednym ze swoich wywiadów podkreśla, że „GUŁag był częścią życia.”( Grzebałkowska M., Rozmowa z Anne Appelbaum autorką książki„Gułag”[za:]http://www.wysokieobcasy.pl/wysokieobcasy/1,96856,2555322.html ). Jednym z przesłań książki jest właśnie ukazanie tego, że GUŁag nie był oddzielnym systemem, państwem w państwie – jak to było z obozami koncentracyjnymi w III Rzeszy – ale był częścią systemu ekonomicznego i gospodarczego Rosji Sowieckiej.( Por. Appelbaum A., Gułag, Wydawnictwo Świat Książki, 2005) Równie krwawo, co sowieckie łagry w historii zapisały się obozy zakładane przez hitlerowców w okresie lat 1933-1945. Nigdy też z obozu nie chciano stworzyć stałego i trwałego miejsca bytowania dla setek tysięcy, a nawet milionów ludzi różnych narodowości. W historii hitlerowskich obozów koncentracyjnych można wyróżnić dwa zasadnicze okresy: obozy tworzone w latach 1933-1939 na terenie Trzeciej Rzeszy oraz obozy tworzone na podbitych terenach w latach 1939-1945.

Obozy koncentracyjne na terytorium Trzeciej Rzeszy tworzono od czasu dojścia Adolfa Hitlera do władzy. Powstawały one na mocy „Rozporządzenia wyjątkowego o ochronie narodu i państwa” z dnia 28 lutego 1933 r. Jak pisze Krzysztof Dunin-Wąsowicz: „obozy koncentracyjne stały się pewnego rodzaju poligonem doświadczalnym swoistego eksperymentu społecznego, który miał być rozszerzony na całą Europę.”( Dunin-Wąsowicz K., Ruch oporu w hitlerowskich obozach koncentracyjnych 1933-1945, PWN, Warszawa 1979, s. 24). Za obozy założone na terytorium Rzeszy uznane w niniejszym artykule zostały również obozy zakładane na przyłączonym w 1936 roku terytorium Austrii. III Rzesza więc to obszar ziem znajdujących się pod władzą Hitlera w 1936 r. Takie uogólnienie pozwoli na syntetyczne ujęcie tematu. Do pierwszych obozów koncentracyjnych zalicza się „dzikie”, tworzone samorzutnie przez lokalnych dowódców SA i SS, miejsca bezprawnego osadzenia osób uważanych za „wrogów państwa”, marksistów bądź komunistów. DO takich miejsc zalicza się słynny berliński Kolumbia Haus działający od lutego 1933 r., Dürrgoy (obecna dzielnica Wrocławia Tarnogaj), mający działać od 12 marca 1933 r., Kamma pod Wuppertalem, w Oranienburgu, Pappenburgu-Esterwegen, Esterwegen w Emsland (Westfalia), Lichtenburgu, Sonnenburgu, Brandenburgu, Quednau Hammerstein i Konigswursterhausen, Werden i Braunweiler pod Kolonią. Pod koniec 1933 r. w Rzeszy działało ok. 55 takich miejsc. Jednak pierwszym oficjalnym i „legalnym” obozem koncentracyjnym był założony przez Heinricha Himmlera 22.03.1933 r. KL Dachau pod Monachium. Stał się wzorcowym obozem, w którym szkolono SS-mannów (między innymi słynną „szkołę Eickego” w Dachau ukończył pierwszy komendant Auschwitz Rudolf Höss)(Por. Autobiografia Rudolfa Hössa komendanta obozu oświęcimskiego, Kraków 2003 , s. 25). KL Dachau, tak jak i inne obozy, zostanie szczegółowo omówiony w osobnych artykułach.

Kolejne obozy (w tak zwanej drugiej fazie od 1936 r.) zostały założone m.in. w Oranienburgu, Królewcu (KL Quednau), Papenburgu, Sachsenhausen (na miejsce dotychczas istniejących Oranienburgu Esterwegen), Buchenwaldzie powstał w 1937 r. zamiast obozów w Lichtenburgu, Sonnenburgu i Brandenburgu), Mauthausen, Flossenbürgu i Ravensbrück. KL Ravensbrück był pierwszym obozem kobiecym. Założono go już w 1939 roku, a więc prawie w przede dniu ataku na Polskę.
W historii obozów koncentracyjnych okres 1933-39 jest okresem wypracowywania pewnych schematów, regulaminów, struktur, metod działania. Można by wiec powiedzieć, że jest to okres kształtowania społeczności obozu koncentracyjnego wraz z jego specyficznym prawem. W tym okresie więźniami są, z oczywistych względów, obywatele niemieccy (w tym Żydzi niemieccy). Po dokonaniu Anschlussu do obozów zaczęli trafiać obywatele austriaccy. Społeczność obozowa nie była tak rozbudowana jak w okresie późniejszym, więźniów było stosunkowo niewielu. Duża natomiast była liczba zwolnień z obozu.(Dunin-Wąsowicz K., op. cit., s. 25).

Planowany atak na Polskę wymusił rozrost struktur wartowniczych. Na mocy okólnika szefa Sicherheitspolizei (Sipo) i Sicherheitsdienst (SD) Reinharda Heydricha z 28.08.1939 r. powiększono jednostki wartownicze SS do liczby 10.000 wartowników. Rozszerzono również zadania obozów, przystosowując je do uczestnictwa w masowej eksterminacji narodów.
Do 1939 r. przez obozy koncentracyjne przeszło ok. 170 tys. Ludzi.

Autor: Daria Czarnecka dodaj komentarz »