22.01.1877 - 3.06.1970

Hjalmar Horace Greeley Schacht urodził się 22 stycznia 1877 roku w Tingleff w północnym Szlezwiku wówczas w granicach Cesarstwa Niemieckiego w rodzinie urzędniczej o dobrych tradycjach mieszczańskich, część dzieciństwa spędził poza Niemcami co wzmocniło jego znajomość języków obcych i orientację w sprawach międzynarodowych, po powrocie do kraju uczęszczał do gimnazjum i wcześnie zainteresował się ekonomią oraz finansami.

Studiował ekonomię i nauki społeczne na uniwersytetach w Kolonii w Monachium i w Berlinie, należał do ambitnych studentów którzy łączyli naukę z pierwszymi kontaktami z praktyką w bankowości i administracji, w 1903 roku obronił doktorat z ekonomii uzyskując stopień doktora filozofii, wkrótce potem rozpoczął pracę w Dresdner Bank jednym z najważniejszych banków Rzeszy, od 1908 roku zajmował już stanowiska kierownicze i był zaliczany do młodej generacji zdolnych bankowców potrafiących łączyć interesy wielkiego kapitału z polityką państwa.

W czasie pierwszej wojny światowej Schacht pracował głównie w sektorze finansowym i bankowym, zajmował się obsługą kredytów wojennych oraz finansowaniem wielkich zamówień państwowych, w 1916 roku został dyrektorem Nationalbanku co umocniło jego pozycję w świecie finansów, po klęsce Niemiec w 1918 roku był współzałożycielem Niemieckiej Partii Demokratycznej ugrupowania liberalno mieszczańskiego popierającego Republikę Weimarską, od której jednak stopniowo się dystansował i ostatecznie wystąpił z niej w połowie lat dwudziestych.

W 1922 roku Schacht objął stanowisko dyrektora Darmstädter und Nationalbank, jednego z największych banków prywatnych w Niemczech, w okresie narastającej inflacji ostro krytykował chaotyczną politykę finansową kolejnych rządów, w 1923 roku podczas hiperinflacji został powołany na stanowisko komisarza walutowego Rzeszy oraz prezesa Banku Rzeszy, w tej roli odegrał kluczową rolę w ustabilizowaniu sytuacji walutowej poprzez wprowadzenie nowej waluty rentenmarki a następnie reichsmarki, przyniosło mu to ogromny prestiż w kraju i za granicą jako człowieka który zatrzymał katastrofę gospodarczą.

W drugiej połowie lat dwudziestych Schacht coraz krytyczniej oceniał politykę rządów koalicyjnych i systemu reparacji wojennych, spierał się z gabinetami republikańskimi w kwestii korzystania z kredytów zagranicznych, za otwarte ataki na linię rządu i zadłużanie państwa został zdymisjonowany ze stanowiska prezesa Banku Rzeszy, jednocześnie zaczął zbliżać się do konserwatywnych i nacjonalistycznych kręgów gospodarczych, w 1931 roku dołączył do tak zwanego frontu harzburskiego, porozumienia sił prawicowych wymierzonego w rząd Brüniga, brał udział w spotkaniach tak zwanego koła Kepplera grupy przemysłowców i finansistów popierających zbliżenie z NSDAP.

Schacht nigdy nie stał się formalnym działaczem partyjnym, ale jeszcze przed 1933 rokiem kilkakrotnie publicznie poparł Adolfa Hitlera jako polityka który jego zdaniem miał zapewnić silną władzę, po przejęciu władzy przez nazistów w 1933 roku został ponownie powołany na stanowisko prezesa Banku Rzeszy i stał się jednym z głównych architektów programu ożywienia gospodarczego, od 1934 roku objął równocześnie funkcję ministra gospodarki Rzeszy, stosował niekonwencjonalne metody finansowania wydatków państwowych między innymi poprzez system weksli Mefo które pozwalały na ukryte finansowanie gigantycznego programu zbrojeń.

Od 1935 roku Schacht pełnił także obowiązki generalnego pełnomocnika do spraw gospodarki wojennej, odpowiadał za przygotowanie struktur gospodarki do przyszłego konfliktu zbrojnego, jednocześnie prowadził liczne rozmowy z przemysłowcami starając się łączyć interesy państwa i wielkiego kapitału, z biegiem czasu narastały jednak różnice między nim a kręgiem Hitlera, szczególnie wokół tempa zbrojeń, polityki autarkii i rosnącej roli planowania centralnego pod kierownictwem Hermanna Göringa, w 1937 roku został zdymisjonowany z funkcji ministra gospodarki i pozbawiony stanowiska generalnego pełnomocnika do spraw gospodarki wojennej, choć zachował jeszcze przez pewien czas fotel prezesa Banku Rzeszy.

W 1939 roku również na tym stanowisku został zastąpiony przez bardziej lojalnych wobec nazistowskiej polityki działaczy, Schacht przeszedł do roli doradcy i osoby pozostającej na uboczu oficjalnej polityki gospodarczej, utrzymywał jednak kontakty z kręgami konserwatywnej opozycji wobec Hitlera między innymi z Carlem Friedrichem Goerdelerem byłym nadburmistrzem Lipska, brał udział w rozmowach o ewentualnych scenariuszach po obaleniu reżimu, choć jego dokładny zakres zaangażowania w przygotowania do spisku z lipca 1944 roku był później przedmiotem sporów historyków.

Po zamachu na Hitlera 20 lipca 1944 roku Schacht został 24 lipca aresztowany przez gestapo jako osoba podejrzana o powiązania z kręgami spiskowców, osadzono go najpierw w więzieniach gestapo a następnie w obozie koncentracyjnym Ravensbrück, później w Flossenbürgu i wreszcie w obozie dla tak zwanych więźniów specjalnych gdzie przetrzymywano ważnych przeciwników reżimu i zakładników, w końcowej fazie wojny został przejęty przez wojska alianckie i uwolniony, wkrótce jednak aresztowano go ponownie jako jednego z czołowych przedstawicieli gospodarczego aparatu III Rzeszy.

Schacht stanął przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze w procesie głównych przywódców, oskarżano go o udział w przygotowaniu wojny napastniczej oraz o wspieranie nazistowskiej polityki, w procesie bronił się twierdząc że widział siebie jako fachowego bankowca i ministra dbającego o odbudowę gospodarki a nie o agresję, podkreślał także swoje późniejsze konflikty z nazistowskim kierownictwem i aresztowanie po 20 lipca, po uniewinnieniu przez trybunał został jednak poddany postępowaniu denazyfikacyjnemu przed niemiecką Izbą Orzekającą, która w 1947 roku zakwalifikowała go do kategorii głównych winnych i skazała na osiem lat pobytu w obozie pracy, w 1948 roku został zwolniony z uwzględnieniem okresu dotychczasowego internowania.

Po wyjściu na wolność Schacht nie powrócił już do polityki, założył własne przedsiębiorstwo doradztwa gospodarczego i bankowego Aussenhandelbank Schacht i Co, pracował jako konsultant finansowy dla firm niemieckich i zagranicznych oraz dla rządów kilku krajów rozwijających się, uczestniczył w tworzeniu projektów modernizacji systemów walutowych i bankowych w różnych państwach, starał się odbudować swój wizerunek jako wybitnego specjalisty od stabilizacji finansów bardziej niż jako polityka.

W 1953 roku opublikował wspomnienia pod tytułem siedemdziesiąt sześć lat mojego życia w których przedstawił własną wersję wydarzeń próbując podkreślić swoją rolę w ratowaniu gospodarki Niemiec po pierwszej wojnie światowej i zdystansować się od najostrzejszych aspektów polityki nazistowskiej, jego relacja spotkała się z mieszanym przyjęciem w świecie naukowym i opinii publicznej, jedni widzieli w nim przede wszystkim technokratę inni współodpowiedzialnego za wzmocnienie gospodarczej potęgi reżimu, Hjalmar Schacht zmarł 3 czerwca 1970 roku w Monachium w wieku dziewięćdziesięciu trzech lat.

Zdjęcie:
Public Domain, Wikimedia Commons