27.10.1894 - 16.10.1946

Ernst Friedrich Christoph Sauckel, nazywany także Fritzem, urodził się 27 października 1894 roku w Hassfurt nad Menem w Dolnej Frankonii, był jedynym dzieckiem listonosza i krawcowej, dorastał w skromnym, niższomieszczańskim środowisku, uczęszczał najpierw do miejscowej szkoły ludowej, potem do gimnazjum w Schweinfurcie, które jednak opuścił bez matury, gdy jako piętnastolatek postanowił związać swoje życie z morzem.

W wieku 15 lat wstąpił do floty handlowej Norwegii i Szwecji, pływał na żaglowcach i parowcach jako chłopiec okrętowy, potem marynarz, opływał różne części świata, stopniowo awansując do rangi pełnomorskiego marynarza, doświadczenie zdobyte na morzu ukształtowało jego charakter, przyzwyczaiło do ciężkiej pracy fizycznej i surowych warunków życia, a jednocześnie odsunęło go na kilka lat od spraw niemieckiej polityki wewnętrznej.

Gdy w sierpniu 1914 roku wybuchła pierwsza wojna światowa, Sauckel znajdował się na niemieckim statku w drodze do Australii, jednostka została zatrzymana przez francuską marynarkę, a on sam jako obywatel państwa nieprzyjacielskiego został internowany, przebywał w obozach internowania we Francji aż do października 1919 roku jako jeniec cywilny, w tym czasie uczył się języków, matematyki i podstaw ekonomii, ale przede wszystkim latami żył w poczuciu krzywdy i upokorzenia, co po powrocie do Niemiec sprzyjało jego radykalizacji.

Po uwolnieniu w 1919 roku wrócił do Niemiec, początkowo pracował jako robotnik i praktykant ślusarski w zakładach przemysłowych w Schweinfurcie, jednocześnie bardzo szybko zaangażował się w działalność nacjonalistyczną, wstąpił do Niemieckiego Narodowego Związku Obronno Zaczepnego, Deutschvölkischer Schutz und Trutzbund, jednej z największych i najbardziej agresywnie antysemickich organizacji wczesnej Republiki Weimarskiej, został lokalnym kierownikiem tej organizacji w Dolnej Frankonii, organizował wiece, propagandę i bojkoty, umacniając swoją pozycję w środowiskach skrajnej prawicy.

Na początku lat dwudziestych przeniósł się do Turyngii, gdzie od 1922 do 1923 roku studiował inżynierię w szkole technicznej w Ilmenau, studiów nie ukończył, ponieważ więcej energii poświęcał działalności politycznej niż nauce, już w styczniu 1923 roku wstąpił do NSDAP i otrzymał niski, prestiżowy numer legitymacji 1395, założył lokalną grupę partyjną w Ilmenau, został jej przywódcą, a równolegle wstąpił do SA, brał udział w ulicznych bójkach z przeciwnikami politycznymi i budował swoją pozycję jako fanatyczny działacz narodowosocjalistyczny.

W czasie puczu monachijskiego w listopadzie 1923 roku planował z kilkudziesięcioma zwolennikami wymarsz na Berlin w ramach szerszej akcji, został jednak jeszcze przed rozpoczęciem marszu aresztowany w Coburgu i krótko więziony, po zdelegalizowaniu NSDAP angażował się w działalność organizacji zastępczych, zakładał nowe stowarzyszenia o radykalnie nacjonalistycznym charakterze, wydawał lokalne pisma, z których później powstał partyjny organ prasowy w Turyngii Der Nationalsozialist, umacniał w ten sposób swoją pozycję jako „stary bojownik” ruchu.

Po ponownej legalizacji NSDAP został w 1925 roku kierownikiem do spraw gospodarczych okręgu partyjnego Turyngia, a w 1927 roku zastępcą gauleitera, 30 września 1927 roku zastąpił Artura Dintra na stanowisku gauleitera Turyngii i funkcję tę sprawował nieprzerwanie do upadku III Rzeszy, budując w regionie modelowy gau nazistowski, równocześnie rozwijał partyjną prasę i aparat propagandowy, w 1924 roku poślubił Elisabeth Wetzel, z którą miał dziesięcioro dzieci, co chętnie przedstawiano jako wzór nazistowskiej rodziny wielodzietnej.

Od końca lat dwudziestych Sauckel budował swoją pozycję także w legalnym życiu politycznym Republiki Weimarskiej, w 1929 roku został wybrany do landtagu Turyngii, od 1930 do 1932 roku przewodniczył frakcji NSDAP w tym parlamencie, po sukcesie wyborczym nazistów w 1932 roku objął stanowisko ministra prezydenta Turyngii i ministra spraw wewnętrznych, zyskując kontrolę nad policją i administracją, konsekwentnie usuwał przeciwników politycznych, wprowadzał bojkoty, a w praktyce przekształcił kraj związkowy w laboratorium nazistowskiej dyktatury jeszcze przed przejęciem władzy w całych Niemczech.

Po mianowaniu Hitlera kanclerzem 30 stycznia 1933 roku Sauckel szybko awansował również w strukturach państwowych, 5 maja 1933 roku został Reichsstatthalterem, czyli namiestnikiem Rzeszy w Turyngii, łącząc tę funkcję z przywództwem partyjnym w gau, w praktyce rządził Turyngią z niemal nieograniczoną władzą aż do 1945 roku, w 1933 roku został awansowany do stopnia SA Gruppenführera, w listopadzie 1933 roku wybrano go do Reichstagu, a w 1934 roku, na zaproszenie Himmlera, wstąpił do SS jako SS Gruppenführer, w 1937 roku otrzymał honorowy stopień SA Obergruppenführera, a 30 stycznia 1942 roku został awansowany na SS Obergruppenführera, należąc formalnie do najwyższej elity SS i SA.

Na początku drugiej wojny światowej, od 1 września 1939 roku, Sauckel został komisarzem obrony Rzeszy w dziewiątym okręgu wojskowym z siedzibą w Kassel, obejmującym między innymi Turyngię, odpowiadał za obronę cywilną, ewakuacje, gospodarkę wojenną i zaopatrzenie na tym obszarze, w listopadzie 1942 roku, po zmianie organizacji, jego kompetencje jako komisarza obrony ograniczono do samej Turyngii, gdzie nadal sprawował nadzór nad przygotowaniami obronnymi, mobilizacją i porządkiem na zapleczu frontu.

Decydującym momentem w jego karierze było powierzenie mu 21 marca 1942 roku funkcji generalnego pełnomocnika do spraw wykorzystania siły roboczej, Generalbevollmächtigter für den Arbeitseinsatz, formalnie podległego Urzędowi Planu Czteroletniego Hermanna Göringa, od tego czasu Sauckel odpowiadał za zdobywanie i przydzielanie siły roboczej dla przemysłu, rolnictwa i całej gospodarki wojennej Rzeszy, ponieważ dobrowolne zgłoszenia robotników z terenów okupowanych nie zaspokajały potrzeb, w krótkim czasie przestawiono system na masowe deportacje i pracę przymusową, aparat Sauckla organizował łapanki, przymusowe wywózki i selekcję milionów osób z Polski, Związku Radzieckiego, Francji, Holandii, Belgii, Czech i innych krajów okupowanych.

Jako generalny pełnomocnik Sauckel miał bardzo szerokie uprawnienia wobec władz cywilnych i wojskowych w okupowanej Europie, jego urzędnicy mogli wydawać wiążące polecenia dotyczące dostaw ludzi do pracy, w praktyce oznaczało to współpracę z Wehrmachtem, policją i administracją przy brutalnych akcjach deportacyjnych, szacuje się, że w czasie jego urzędowania do Rzeszy sprowadzono przymusowo wiele milionów robotników, warunki pracy były ciężkie, zwłaszcza w przemyśle zbrojeniowym i w rolnictwie, w obozach koncentracyjnych i zakładach podległych SS więźniowie byli traktowani jak niewolnicy, wyniszczani głodem, biciem i nadmierną pracą, Sauckel ponosił za ten system centralną odpowiedzialność polityczną.

W ostatniej fazie wojny Sauckel łączył swoje funkcje gauleitera, namiestnika, komisarza obrony i pełnomocnika do spraw pracy, 1 lipca 1944 roku został dodatkowo prezydentem rejencji Erfurt, a we wrześniu 1944 roku stanął na czele Volkssturmu w Turyngii, organizując pospolite ruszenie złożone z chłopców i starszych mężczyzn, których wysyłano z bronią przeciwko nadciągającym wojskom alianckim, mimo propagandowych apeli o fanatyczny opór, 10 kwietnia 1945 roku Sauckel opuścił Weimar, który krótko wcześniej ogłosił „twierdzą”, uciekł samochodem w kierunku południowych Niemiec, starając się uniknąć dostania w ręce armii amerykańskiej na gorącym uczynku klęski.

Po zakończeniu wojny został 12 maja 1945 roku aresztowany przez żołnierzy amerykańskich w rejonie Salzburga, trafił najpierw do ośrodków przesłuchań, a następnie do więzienia w Norymberdze jako jeden z dwudziestu czterech głównych oskarżonych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym, postawiono mu zarzuty udziału w zbrodniczym spisku, prowadzenia wojny napastniczej, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości, w szczególności za organizację masowej pracy przymusowej i niewolniczej oraz za udział w polityce eksterminacji na okupowanych terytoriach.

W trakcie procesu Sauckel próbował bronić się twierdząc, że jego zadaniem było jedynie „dostarczanie siły roboczej” w ramach gospodarki wojennej i że nie odpowiadał za sposób traktowania robotników w zakładach, dokumenty i zeznania świadków wykazały jednak, że był świadomy brutalnych metod deportacji, skali nadużyć oraz śmiertelnych warunków pracy wielu przymusowych robotników, trybunał uznał go za jednego z głównych twórców i organizatorów systemu niewolniczej pracy w III Rzeszy, wyrok był jednoznaczny, uznano go winnym zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości, skazano na karę śmierci przez powieszenie.

Wyrok wykonano 16 października 1946 roku w więzieniu w Norymberdze, przed egzekucją Sauckel do końca utrzymywał, że jest niewinny i że wyrok jest niesprawiedliwy, jego ostatnie słowa brzmiały między innymi, że umiera niewinny i prosi Boga, aby chronił Niemcy, po powieszeniu ciało skremowano, a prochy, podobnie jak prochy innych straconych przywódców nazistowskich, rozsypano w nieujawnionym miejscu, by uniemożliwić powstanie symbolicznego grobu, w historiografii Sauckel pozostał jako jeden z głównych odpowiedzialnych za system masowej pracy przymusowej, którego brutalność i bezwzględność należały do najcięższych zbrodni III Rzeszy.

Zdjęcie:
Wikimedia Commons, public domain